Staatsinrichting 101 - deel 2

In deel 1 kwamen de onderdelen van de Nederlandse Staat aan de orde waarin de burger enige vorm van inspraak heeft, zij het niet rechtstreeks. De burger mag op een aantal niveaus vertegenwoordigers kiezen die dan vervolgens de belangen van deze burgers moet behartigen.

Deze vertegenwoordigers die het dichtst bij de kiezer staat, de gemeenteraadsleden, hebben weinig speelruimte om daadwerkelijk grote veranderingen te maken. Hun bevoegdheid beperkt zich tot de lokale gemeente en zelfs daar wordt de gemeenteraad aan alle kanten ingeperkt door hogere wet- en regelgeving.

Grondwet en Koninkrijk

Het kan logisch lijken om te veronderstellen dat in Nederland de grondwet de belangrijkste wet is en dat alle andere wet- en regelgeving daaraan ondergeschikt is. Dat is echter niet het geval.

Ook is het voor geen enkele rechter in Nederland mogelijk om andere wetten te toetsen aan de grondwet1, dus in de praktijk kan het voorkomen dat nieuw uitgevaardigde wetten in strijd zijn met de grondwet. Alleen het parlement kan daar iets aan doen. De juridische waarde van de grondwet is in Nederland dus beperkter dan in veel andere landen met een grondwet2.

Wat voor inwoners van Nederland gemakkelijk te vergeten is, is dat het Koninkrijk der Nederlanden bestaat uit vier landen: Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De Koning(in) is het staatshoofd in alle landen van het koninkrijk. De Koning(in) is onschendbaar en de ministers zijn politiek verantwoordelijk voor zijn/haar acties. In Aruba, Curaçao en Sint Maarten wordt de Koning(in) vertegenwoordigd door een Gouverneur. Het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden staat een trede hoger op de juridische ladder dan de grondwet3.

Internationale verdragen

Het hoogste op de juridische ladder staan internationale verdragen4. Dit zijn bijvoorbeeld afspraken met andere landen of internationale organisaties. De complete lijst met verdragen staat online op https://verdragenbank.overheid.nl/5. Na het afsluiten van een nieuw internationaal verdrag kan dit stilzwijgend in Nederland geldig worden, maar in veel gevallen moet de Staten-Generaal er eerst over stemmen voordat het verdrag geldig wordt6.

Een belangrijke serie internationale verdragen is afgesloten met andere landen in Europa en hebben geleid tot de oprichting van de Europese Unie (EU). Uit deze EU komen veel afspraken waar Nederland zich aan moet houden. Over sommige van deze afspraken kan het parlement nog stemmen, over een deel heeft het parlement de-facto niets meer te zeggen7. Ook kan de EU zelfstandig internationale verdragen afsluiten. Uit deze door de EU afgesloten verdragen kunnen dan weer verplichtingen volgen voor Nederland8.

Nederland sluit rechtstreeks verdragen af met andere landen, maar de meeste internationale verdragen komen tot stand via de Verenigde Naties (VN). Omdat deze verdragen in Nederland de hoogste juridische status hebben, is het erg belangrijk wat er in deze internationale verdragen wordt afgesproken. De invloed op Nederland kan heel groot zijn. Voorbeelden hiervan zijn klimaat- en energiebeleid en beleid rondom gezondheidszorg.

Vooruitblik

Deze enigszins saaie inleiding is bedoeld om te laten zien dat veel van de wetgeving waar we in de dagdagelijkse praktijk mee te maken hebben, vastgelegd kan zijn op een niveau waar we weinig invloed op hebben. In het beste geval kan de Tweede Kamer er nog wat over zeggen, maar in de praktijk werken deze verdragen rechtstreeks door in uw en mijn dagelijks leven en kunnen we er niet zo veel aan doen.

De komende artikelen zullen gericht zijn op onderwerpen waar verdragen worden gesloten via de Verenigde Naties of de Europese Unie. We zullen zien dat deze vergaande invloed kunnen hebben op ons leven!